Pres & İş Sağlığı ve Güvenliği

Metal sanayinde meydana gelen uzuv kayıplı iş kazaları ağırlıklı olarak PRESLERLE yapılan çalışmalarda meydana gelmektedir.

1        Presler Hakkında Genel Bilgi

Preslerde yapılacak işlemler soğuk şekil verme ve sıcak şekil verme işlemleri olarak genel anlamda iki şekilde gerçekleştirilebilir. Genel anlamda pres çeneler arası kuvvet üreten ve uygulayan bir makinedir.

Şimdi, genel anlamda herhangi bir hususu atlamamaya çalışarak preste yapılabilen işleri sıralamaya çalışacağız;

* Kesme, dilimleme işleri(shearing)
* Pul veya şekil kesme(blanking)
* Sıkıştırarak delme, hassas delme(fine blanking)
* Delme, delik açma, zımbalama(piercing)
* Yüzey düzlemleştirme, ütüleme(flattening,planising)
* Bükme(bending)
* Profil büküm(edge-bending)
* Kenar kıvırma(curling)
* Damgalama
* Katlama
* Ağız büzme
* İncelterek çekme(re-drawing)
* Açık kalıpta dövme(open die forging)
* Kapalı kalıpta dövme(closed die forging)  v.b. işlemler yapılmaktadır.
Preslerde güvenlik önlemleri almadan önce nasıl çalıştıklarını bilmemiz gerekir.

2        Preslerin Çalışma Şekilleri

Presle tahrik sistemlerine göre Mekanik ve Hidrolik olarak 2 ye ayrılır.

2.1      Mekanik Presler

Mekanik preslerde gücün koça iletilmesinde çeşitli yöntemler vardır. Mekanik preslerde en çok karşılaştığımız tür eksantrik preslerdir.

2.2      Hidrolik Pres

Hidrolik presler, bir hidrolik silindirin ileri geri hareket ettirilmesiyle silindirin gücü nisbetinde iş yapabilen hidrolik devreli pres makineleridir. Çalışma şekli Elektrik enerjisi ile yağ basmaya yarayan pompalar döndürülerek elektrik motorundaki sisteme basınçlı yağ basılır. Bu basılan yağ silindirlere etki ettirilir. Böylece silindirler ileri geri (doğrusal) hareket ederek mekanik enerjiyi meydana getirmiş olur. Ve bağlı olan hareketli kafa aşağı yukarı şekilde hareket eder

Hidrolik preslerin diğer preslere göre kullanım avantajları vardır. Bunlar aşağıda belirtilmiştir.

• Vurucu başlığı hareket ettiren pistonu, istenilen noktada durdurulabilme ve hareket ettirebilme özelliğinden dolayı, ihtiyaç duyulan kurs boyunun ayarı ve kalıbın bağlanması çok kolaydır.
• Hidrolik devrede bulunan emniyet valfi sayesinde aşırı yüklemelerde pres tezgahı ve kalıp emniyete alınmıştır.
• Çalışma basıncına ve kalıplanacak malzemenin özelliklerine bağlı olarak çalışma hızı ayarlanabilmektedir.
• Kurs boyu süresince pistonun her noktadaki basıncı sabittir.

 3 Preslerin Karşılaştırılması

1) Hidrolik preste vuruş boyunca kuvvet sabittir, mekanik preste ise   slayt pozisyonuna göre kuvvet değişir.

2) Hidrolik preste kurs yüksekliği kolayca ayarlanır ve kontrol  altındadır. Mekanik preste ise kurs yüksekliği krank ve eksantrik  dönüşüyle sınırlıdır.

3) Hidrolik presin hızı ayarlanabilir, mekanik presin hızı ise tahrik  sistemiyle sınırlı ve sabittir.

4) Hidrolik pres aşırı yüke giremez, önceden ayarlanmış bir kuvvete  ulaşınca slayt hareketini sona erdirir. Mekanik pres ise aşırı yüke   girer ve koruyucu sistem yoksa prese ve kalıba zarar verebilir.

5) Mekanik presler, devrini daha hızlı tamamlar ve  seri üretime daha yatkındır.

6) Mekanik preste daha küçük motor kullanılır. Hidrolik  presler, eşdeğer bir mekanik prese oranla 2-2,5 kat  daha güçlü motor kullanır.

7-Mekanik presin slayt hızı, daha yüksek olduğundan  yüksek darbe hareketi isteyen kesme ve delme

işlemlerine daha uygundur.

Gövde Yapılarına Göre Pres Çeşitleri

Kalıp Türleri

4  Preslerde İSG Tedbirleri

Özellikle Metal sanayinde olmak üzere  otomotiv, beyaz eşya, denizcilik teknolojisi ve savunma sanayisi gibi alanlarda çok kullanılır. İş sağlığı ve güvenliği açısından bu sektörde en tehlikeli iş ekipmanlarıdır. Çünkü yaşanan İş kazalarında çok fazla uzuv kayıpları olmakta hatta ölümle sonuçlananlarda asımsanmayacak kadar çoktur.Bunların önüne geçmek için preslerde teknik olarak bazı güvenlik önlemleri olması gerekmektedir.Bunları sırasıyla aşağıda göreceğiz.

1. Çift El Kumanda
2. Acil Stop Butonu
3. Işık Bariyeri
4. Mekanik Koruyucu
5. Ayak Pedal Koruyucusu
6. Koruyucu El Aletleri
7. Emniyet Takozu
8. Görsel Koordinasyon
9. Güvenlik PLC (Safety PLC)

4.1      Çift El Kumanda Tertibatı

• Muhafaza İçinde Olmalı
• Eşzamanlı Çalışmalı (Zaman Röleli)
• Koç Başı Alt Ölü Noktaya İnene Kadar Basılı Tutulmalı
• İstem dışı hareketlerle butona basılmaya engel olacak şekilde muhafaza mevcut olmalıdır.
• Butonlar arası en fazla 0,5 sn’lik gecikme ile koç başı harekete geçmelidir
• Butonların her ikisinden ya da sadece bir tanesinden el çekildiğinde koç başı durmalıdır.

https://youtube.com/watch?v=En9RDRz5-pg%3Fversion%3D3%26rel%3D1%26showsearch%3D0%26showinfo%3D1%26iv_load_policy%3D1%26fs%3D1%26hl%3Dtr-TR%26autohide%3D2%26wmode%3Dtransparent

4.2      Acil Durdurma Butonu

• Farkedilebilir
• Ayırtedilebilir
• Kolay Ulaşılabilir
• Sistemi Tamamen Durdurmalı
• Basıldığında Kalıcı Olmalı
• Reset Butonuna Basılmadan Pres Çalışmamalı

4.3      Işık/Işın Bariyeri

• Operasyon bölgesine girildiğinde sistemi durduracak şekilde konumlandırılmalı
• Operasyon bölgesine olan mesafe CE’ye göre belirlenmeli

• Operatörün tehlikeli alana temasından önce makineyi durdurmak için gerekli olan minimum mesafeye yerleştirilmelidir.
• Presle dikey ışık bariyeri arasında ölü alan kalması durumunda, sisteme yatay ışın bariyeri de eklenmelidir.
• Alıştırma ve deneme preslerinde olduğu gibi, operatör ışık bariyerini geçip içerideki kalıp üzerinde bir işlem yapacak ise, ışık bariyeri her defasında manuel resetlenmelidir. Arka ışık bariyerleri sadece arkadan,ön ışık bariyerleri de sadece önden resetlenebilmelidir.

Mandallı Preslerde Pnömatik Ön Koruyucu

Şimdi aşağıda Işık bariyerlerinin kullanılamayacağı yerde mandallı presler  pnömatik ön koruyucu sistemi göreceksiniz. Operatör Kumanda panelinden çift el sistemi kullandıktan sonra önce pnömatik ön koruyucunun  inmekte ve operasyon bölgesinin kapandıktan sonra koç başının iniyor presin basma işlemi bitip koç başı yukarı kalkarken pnömatik ön koruyucu da yukarı kalmaktadır.https://www.youtube.com/embed/zM4rjO5-fpI?version=3&rel=1&showsearch=0&showinfo=1&iv_load_policy=1&fs=1&hl=tr-TR&autohide=2&wmode=transparent

4.3.1        Alan Tarama Sensörü

• Alan tarama sensörleri hareketli otomasyon (akıllı robot) sistemlerinin bulunduğu preslerde çalışma alanı içerisindeki nesneleri algılayarak makinenin güvenli bir şekilde çalışmasını sağlar.
• Alan tarama sensörlerinin kullanım amacı ağırlığa duyarlı paspaslarla  benzerlik göstermektedir.
• Alan tarama sensörleri çok daha hassas ve gelişmiş sisteme sahiptir.
• Mesafe ayarları ile farklı uygulama koşullarına elverişli oluşu tercih sebebi olmaktadır.

4.4      Mekanik Koruyucu Tertibatı

• İş alıp verilen kısım dışındaki bölümleri kapatmalı
• Switch tertibatlı olmalı
• Açıldığında sistemi tamamen durdurmalı
• Resetlemeden tekrar çalışmamalı

4.5      Ayak Pedal Koruyucusu

• Sadece kapalı kalıplarda kullanılmalı
• Koruyucu sert, sağlam malzemeden olmalı
• Ayak pedalı konumuna geçişler, kumanda panosunda bulunan anahtarlı düğmeler ile sağlanmalı
• Ayak pedalları yetkili kişilerde bulunmalı

Ayak Pedalıyla Çalışırken;

Ayak pedalına bastıktan sonra her defasında ayak pedaldan çekilmeli, böylece ayaktaki kas yorulmalarına engel olunur.

Bu durum istemsiz basmaların önüne geçer.

4.6      Koruyucu El Aletleri

• Operasyon bölgesine yapılan beslemelerde parçanın boyutuna uygun olan maşa, mıknatıs, kıskaç gibi el aletleri kullanılmalıdır.
• Elle yapılan beslemeler minimum seviyeye indirilmelidir.

4.7      Emniyet Takozu

• Koç başı ve üst tablanın ağırlığı sebebiyle ve hidrolik preslerde hidrolik basıncındaki azalma veya hidrolik kaçağı sebebiyle koç başında düşmeler meydana gelebilmektedir.
• Pres makinalarında bakım, kalıp bağlama vb. durumlarda yeteri sağlamlıktaki barlar (takozlar), tabla aralarına konularak güvenli çalışma sağlanmalıdır.
• Operator tarafından emniyet barları kolondan alındığında presin emniyet devresi, koç tablanın hareketini engelleyici yapıda olmalıdır.

• Metal takozların kesiti presin tonajına uygun olmalıdır.

4.8      Görsel Koordinasyon

• Birden fazla operatörün çalıştığı preslerde operatörlerin birbirlerini görebileceği ve gerektiğinde iletişim kurabileceği çalışma ortamı sağlanmalıdır.
• Presin çeşitli kısımlarında bulunan bütün çalışma butonlarına aynı anda basılmadan pres çalışmayacaktır.
• Durdurma butonlarının sadece birine basılmasıyla presin durması sağlamalıdır.

5        PLC (Programmable Logic Controller )

PLC’ler; endüstri alanında kullanılmak üzere tasarlanmış, sayısal prensiplere göre yazılan fonksiyonu gerçekleyen, sistemi giriş-çıkış kartları

ile denetleyen, içinde barındırdığı zamanlama, sayma, saklama ve aritmetik işlem fonksiyonları ile genel kontrol sağlayan elektronik bir cihazdır.

PLC kullanıldı yerler

• Start Butonu
• Stop Butonu
• Işık Bariyeri
• Ekipmanın çalışma plc sistemi dışında güvenliği ilgilendiren donanımların ayrı bir güvenlik PLC sistemine bağlanması gerekmektedir. Bu şekilde çalışma PLC sisteminde meydana gelebilecek bir arıza durumunda ekipmanın güvenlik tertibatlarının devre dışındakalması engellenmiş olacaktır.
• Aynı zamanda Güvenlik PLC sistemi yardımıyla güvenlik sistemlerinin aktif çalışma durumları sürekli kontrol edilecektir.

6        İş Ekipmanlarının Güvenli Hale Getirilmesi

• Pres Kontrol Panosu
• Şartlandırıcı
• Manometre ve Emniyet Ventili, Pres Emniyet Valfi
• Kompresör Hava Kurutucu, Hava-Yağ Filtresi
• Çember Korkuluk, Platform Korkuluğu
• Ergonomik Koşullar
• Gürültü Seivyesi

6.1      Pres Kontrol Panosu

• Pres kontrol panosunda çalışma konumlarını değiştiren buton kilitli olmalıdır.
• Emniyet kilidi sadece yetkili kişilerde olmalıdır.
• Emniyet kilidi olmadan presin çalışma konumunda değişiklik yapılmamalıdır.
• Pres Kontrol Panosunun Üstündeki Yazılar Yabancı Dilde Olmamalıdır.

6.2      Şartlandırıcı

Prese gelen basınçlı hava şartlandırıcıdan geçerek nihai özelliğini kazanır.

• Filtre (Yabancı madde ve suyu ayırır)
• Basınç regülatörü (Prese gelen basıncı düzenler, sabitler)
• Yağlayıcı (Havanın bir miktar yağlanmasını sağlar ve presteki aşınma, sürtünme ve korozyonu önler)

Böylece daha güvenli bir pres çalışmak mümkündür.

• Kompresörden gelen havanın içinde en az 6 ppm miktarında yanmış yağ, hava içerisindeki su ve toz ile birleşerek basınçlı hava ile çalışan tüm ekipmanların bağlantı noktalarını, keçelerini bozar; hava kaçaklarına, paslanmalara ve valflerin tutukluk yapmasına neden olur.

• Kavrama/Fren grubunu aktif hale getiren hava akımını bu gruba sevk eden sistemdir.
• Valfte meydana gelebilecek herhangi tıkanıklık ya da elektriksel bir arıza nedeniyle, istem dışı kavrama sebebiyle koç başında beklenmedik bir hareketi engellemek amaçlı çift bobinli valfler tercih edilmelidir.
• Çift bobinli valfler presin güvenli çalışmasını temin ederek makine ile ilgili güvenlik seviyesi sağlanmaktadır.
• İki bobin vasıtasıyla, senkronize çalışan pistonlar kontrol edilir.
• İki piston birbirinden bağımsız çalışır ve her çevrimde birbirlerinin faaliyetini kontrol edilir.
• Olası elektriksel(bobinin yüklü kalması, vb.) ya da mekanik (piston tıkanması, vb.) arıza durumunda sistemin çalışmasını engelleyen sinyali gönderir.
• Havayı süratle tahliye ederek sistemin hızlıca durdurulmasını temin eder.
• Valfin dolayısıyla presin ileriki çalışmasını engelleyerek sistemin güvenli durumda kalmasını sağlar.

6.4      Çember Korkuluk Platform Korkuluğu

• Preslerin üzerine çıkmayı sağlayan merdivende ve üst platformda yüksekten düşmeyi önleyecek korkuluk bulunacaktır.
• Çember korkuluk standartlara göre yerden 220 cm yükseklikten sonra başlamalıdır.
• Üst platform korkuluğu en az 90 cm yüksekliğinde ve herhangi bir yönden gelebilecek en az 100 kilogramlık bir yüke dayanabilecek şekilde olmalıdır.

6.5      Ergonomik Koşullar

Küçük Sandalye

• Bacaklara giden kan akımını engeller
• Oturma yerine normalden fazla baskı yapar
• İç organlara baskıya neden olur

Doğru koltuk

• En az 5 ayaklı
• Koltuk yüksekliği, kollarınızın dirsek kısmı ve bacaklarınızın diz kısmı 90 derece açı yapacak şekilde ayarlanabilmelidir.
• Koltuğun arkalık kısmı beliniz dahil tüm sırtınızı kaplayacak büyüklükte olmalıdır.

6.6      Gürültü

· Preslerin çalışma alanındaki ortalama gürültü düzeyi 90-110  desibel aralığındadır.

· Toplu koruma yöntemi olarak Öncelikle gürültü seviyesinin aşağıya çekilmeye uğraşılmalı, uygun daha gürültüsüz presler seçilebilir veya diğer mühendislik metotları uygulanabilir.

· Kişisel koruyucu olarak dB düşürücü kulaklıklar kullanılmalıdır.